فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 1، بهار 97 ، شماره پی در پی 39

کاربرد اصطلاحات همخوشه در سبک‌شناسی متون عرفانی (با تکیه بر مفهوم جذبه در ختم‌الاولیاء ترمذی)

صفحه (113 - 132)
ابراهیم رحیمی زنگنه(نویسنده مسئول)، الیاس نورایی، نقی هاشمی
تاریخ دریافت مقاله : تابستان 1395
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 1395

چکیده
به کارگیری اصطلاحات همخوشه در سبک‌شناسی متون عرفانی، زمینه ای است که هنوز درباره آن پژوهشی انجام نگرفته است. این مقاله، کاربرد اصطلاحات همخوشه «جذبه» را در سبک‌شناسی ختم‌الاولیاء حکیم ترمذی توضیح میدهد. نخست با تعریف اصطلاحات همخوشه، توضیح مشهورترین روابط بین آنها ( ترادف، تضاد و تضمن) و تعریف جذبه، پیشینه توجه به اصطلاحات همخوشه در متون عرفانی بررسی شده است. پس از آن، چگونگی و اَشکال کاربرد «جذبه» و هم‌خانواده های آن در ختم‌الاولیاء نشان داده شده است. سپس اصطلاحات همخوشه «جذبه» براساس رابطه ترادف، مورد بررسی قرار گرفته و شیوه و شکلهای استفاده ترمذی و اشتراک حوزه معنایی آنها با «جذبه» توضیح داده شده است. این بررسی زبانی، بخشی از ذهن و زبان متشکل، منسجم و تأثیرگذار ترمذی را به تصویر میکشد. از این شیوه میتوان در سبک‌شناسی دیگر متون تصوف، بررسی سبک شخصی و دوره ای آنها، تأثیر و تأثر آنها، تألیف فرهنگهای اصطلاحات تصوف، رد یا اثبات انتساب اثر به نویسنده و در نهایت تشخیص خلاقیت یا تقلید نویسندگان در حوزه اصطلات تصوف بهره گرفت.

کلمات کلیدی
اصطلاحات همخوشه , جذبه , سبک‌شناسی و ختم‌الاولیاء ترمذ

• ادب النفس ، الترمذى، محمد بن علی ،‏ تصحیح احمد عبدالرحيم السايح(1413)، قاهره: دارالمصريه اللبنانيه.
• اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید، محمد بن منور، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی(1376) تهران: آگاه، چاپ چهارم.
• بدوّ شان أبى عبداللّه محمّد بن علي‏(ضمیمة ختم‌الاولياء)، الترمذي، محمد بن علی، تصحیح عثمان اسماعيل يحيى(1422) بیروت:‏ مهد الآداب الشرقيه.
• بيان‌التنزيل، نسفى، عزيزالدين،‏‏ سيد على‌اصغر ميرباقرى فرد( 1379) تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‏.
• التعرف لمذهب التصوف(متن و ترجمه)،‏ كلاباذى، ابوبكر محمد بن ابراهيم، به کوشش محمدجواد شریعت(1371) تهران: اساطیر،‏ چاپ اول‏.
• ختم‌الاولياء، الترمذى، محمد بن علی ، تصحیح عثمان اسماعيل يحيى (1422) ‏ بيروت:‏ مهد الآداب الشرقيه.‏
• رسالة قشيريه(ترجمه)، قشيرى، ابوالقاسم عبدالكريم، تصحیح بديع‌الزمان فروزانفر(1374) تهران: علمى و فرهنگى‏. چاپ چهارم.‏
• الرساله القشيريه، القشيرى، ابوالقاسم عبدالكريم،‏ تصحیح عبدالحليم محمود و محمود بن شريف(1374) قم: انتشارات بيدار.
• زبان شعر در نثر صوفیه( درآمدی بر سبک‌شناسی نگاه عرفانی)، شفیعی کدکنی، محمدرضا(1392)تهران: سخن، چاپ دوم.
• شرح التعرف لمذهب التصوف، مستملى بخارى، اسماعيل،‏ ‏محمد روشن(1363) تهران: انتشارات اساطير. چاپ اول.‏
• عرفان، ذهن، آگاهی، فورمن، رابرت کی. سی. ترجمة سیدعطاء انزلی(1384) قم: دانشگاه شیخ مفید، چاپ اول.
• عوارف‌المعارف (متن عربی)،‏ سهروردى، شهاب‌الدين ابوحفص، تصحیح محمد عبدالعزیز الخالدی(1420) بیروت دارالکتب العلمیه، چاپ اول.
• عوارف‌المعارف، سهروردى، شهاب‌الدين ابوحفص، ترجمة ابومنصور اصفهانى(1375) به اهتمام قاسم انصاری، تهران:‏ علمى و فرهنگی، چاپ دوم‏.
• کشف‌المحجوب، هجویری، علی بن عثمان، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی(1383) تهران: سروش، چاپ اول.
• كتاب الصدق او الطريق السالمه، الخراز، ابوسعيد احمد بن عيسى، تصحیح عبدالمنعم خليل ابراهيم(1421)،‏ بيروت: دارالكتب العلميه، چاپ اول‏.
• كيفيه السلوك الى رب‌العالمين، الترمذى محمد بن علی،‏ تصحیح عاصم ابراهيم الكيالى الحسينى الشاذلى الدرقاوى(1428)‏، بيروت: دارالكتب العلميه.
• اللمع فى التصوف، السراج الطوسى، ابونصر،‏ تصحیح رينولد آلين نيكلسون(1914) ‏‏ليدن: مطبعه بريل.
• مجموعة رسائل الإمام الغزالى، غزالى، ابوحامد محمد(1416) بیروت: دارالفكر،‏ چاپ اول.‏
• مرصاد العباد من المبدأ إلی المعاد، رازی، نجم الدین، تصحیح محمدامین ریاحی(1371) تهران: علمی و فرهنگی، چاپ چهارم.
• مصباح الهدايه و مفتاح الكفايه، كاشانى، عزالدين محمود بن على، با تصحیح، مقدمه و تعلیقات جلال‌الدین همایی(1381) تهران: نشر هما، چاپ اول.‏
• مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، لاهیجی، شمس‌الدین محمد، تصحیح محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی(1378) تهران: زوار، چاپ سوم.
• مقصد اقصى‏، نسفى، عزيز‌الدين، تصحیح حامد ربانى(1352) تهران‏: گنجينه‏.
• منارات‌السائرين الى حضره‌الله و مقامات‌الطائرين، رازى، نجم‌الدين، تصحیح عاصم ابراهيم الكيالى الحسينى الشاذلى الدرقاوى(1425) بیروت:‏ دارالكتب العلميه.
• نوادر الاصول ، الترمذی، محمد بن علی ، عبدالرحمن عمیره(2010) بیروت: دارالجیل.
• Key Terms in Semantics. Murphy، M. Lynne and Anu Koskela( 2010). Continuum 25. International Publishing Group.
• Longman Dictionary of Language Teaching and Applied Linguistics. Richards ،Jack C. and Richard Schmidt(2002).With Heidi Kendricks and Youngkyu Kim. Pearson Education Limited.Third Edition